Dość głośno w ostatnich tygodniach zrobiło się o bezwarunkowym dochodzie podstawowym. W opracowaniu przygotowanym przez Biuro Analiz, Dokumentacji i Korespondencji na zlecenie Kancelarii Senatu możemy przeczytać: „W idei tej chodzi o to, by każda osoba, od urodzenia do śmierci, niezależnie od tego, czym się zajmuje i jakie ma źródła utrzymania, otrzymywała dochód zaspokajający podstawowe potrzeby. Celem jest tu wyeliminowanie ubóstwa.”

Bezwarunkowy dochód podstawowy (inaczej tzw. dochód gwarantowany albo obywatelski) w założeniu miałby przysługiwać każdemu obywatelowi, niezależnie od tego, czy ten wykonuje pracę zarobkową, czy też nie, a także niezależnie od tego, jaki osiąga dochód. Powszechne świadczenie, którego uzyskanie nie jest obwarowane żadnymi warunkami, ma na celu równe traktowanie wszystkich obywateli i zaspokojenie ich podstawowych potrzeb. Jak wskazuje Polski Instytut Finansowy, jego główną zaletą byłoby zmniejszenie nierówności społecznych i wyeliminowanie takich sytuacji, jak rezygnacja z pracy w celu spełnienia kryterium dochodowego dla uzyskania konkretnego świadczenia, z czym spotykamy się obecnie.

Bezwarunkowy dochód podstawowy – na jakich zasadach?

Warto zwrócić uwagę, że obecnie funkcjonujące w naszym kraju świadczenia socjalne nie odpowiadają na wszystkie potrzeby społeczne. Bezwarunkowy dochód podstawowy obejmowałby również tych obywateli, którzy do tej pory (ze względu na brak spełnionych kryteriów niezbędnych do uzyskania konkretnego świadczenia) nie otrzymywali od państwa żadnego wsparcia.

Z drugiej strony należy podkreślić, że – jak wskazano w raporcie Polskiego Instytutu Ekonomicznego Bezwarunkowy Dochód Podstawowy Nowy pomysł na państwo opiekuńcze? – „Bezwarunkowego Dochodu Podstawowego nie realizuje żadne państwo świata. Jednak jest to rozwiązanie coraz częściej dyskutowane w kontekście wyzwań, przed jakimi stoi obecnie funkcjonujący system państwa opiekuńczego.”

Zgodnie z powyższym raportem, koncepcja tego rozwiązania w naszym kraju miałaby polegać na przyznaniu każdej osobie dorosłej bezwarunkowego dochodu podstawowego w wysokości 1200 zł miesięcznie oraz dodatkowo 600 zł na każde dziecko. W tym miejscu należy podkreślić, że bezwarunkowy dochód podstawowy zastąpiłby inne, dostępne obecnie świadczenia, jak 500 plus, zasiłki rodzinne itp.

Zalety dochodu gwarantowanego

Raport PIE przytacza wielu propagatorów tej idei. Wśród nich był między innymi ekonomista Milton Friedman, który podał pięć ważnych argumentów, wskazujących na zasadność wprowadzenia takiego świadczenia:

Ograniczenie biurokracji związanej z różnymi programami przeciw ubóstwu,
Umożliwienie pełnego działania wolnego rynku,
Wyeliminowanie czynnika zniechęcającego do podjęcia pracy (pułapka pomocy społecznej),
Zachęcenie do wolontariatu i prac charytatywnych,
Równe traktowanie wszystkich obywateli.

Bezwarunkowy dochód podstawowy, podobnie jak wiele innych wprowadzanych obecnie zmian w prawie podatkowym, polityce socjalnej itp., wywołuje żywą dyskusję i dzieli społeczeństwo na zwolenników oraz przeciwników. Ci pierwsi wskazują, na liczne zalety tego rozwiązania. Poza tymi, które przytoczył Friedman, mówi się o:

Zapewnieniu wsparcia wszystkim potrzebującym,
Zwiększenie innowacyjności i przedsiębiorczości obywateli, dzięki większej skłonności do podejmowania ryzyka, za którą stałoby gwarantowane świadczenie pozwalające na zaspokojenie ich podstawowych potrzeb.

Wady bezwarunkowego dochodu podstawowego

Wśród przeciwników tego rozwiązania słychać głosy mówiące o:

Braku możliwości sfinansowania takiego świadczenia,
Ryzyku wzrostu podatków, które miałyby zapewnić finansowanie wsparcia,
Ryzyku rezygnacji z pracy zarobkowej przez obywateli,
Ryzyku spowolnienia gospodarczego, jako efekt wzrostu podatków i ograniczenia aktywności zawodowej Polaków,
Braku odpowiednich świadczeń w wystarczającej wysokości adekwatnej do potrzeb niektórych grup społecznych, w tym osób niepełnosprawnych.

W tym miejscu warto jeszcze wspomnieć o kosztach opisywanego świadczenia. Eksperci PIE obliczyli, że jego sfinansowanie – przy założeniu, że wysokość bezwarunkowego dochodu wypłacanego każdej osobie dorosłej wyniesie 1200 zł, a dziecku 600 zł – będzie kosztować Polskę każdego roku 376 mld zł.